JG-Indoctrinatie: Bijbelstudie en bijeenkomsten.

In Nederland kwamen er de laatste jaren niet heel veel nieuwe Getuigen van Jehovah bij door prediking en Bijbelstudie. De meeste dopelingen waren tot dusver personen die zijn opgegroeid binnen de organisatie. Ik heb me dan ook afgevraagd of het zin heeft een blog te schrijven over indoctrinatie door Bijbelstudie en de invloed van het bijwonen van bijeenkomsten. Vorige week hoorde ik echter dat er momenteel in mijn voormalige gemeente maar liefst 24 Bijbelstudies worden gehouden! En dat in een relatief kleine gemeente. Zijn JG ineens weer succesvol langs de deuren? Heeft het misschien te maken met de nieuwe technieken die ze gebruiken? Ik hoorde dat ze nu ook aan de deur gebruik maken van hun smartphone of tablet en mensen op die manier filmpjes of informatie laten zien. Dit is een verandering van imago: de voorheen wat oubollige getuigen met Bijbel of wachttoren in de hand staan nu ineens met moderne techniek op de stoep. En zo weten ze kennelijk toch weer interesse te wekken bij mensen.

Ook meldt (het interne blad) de koninkrijksdienst van juni 2014 dat sinds de vernieuwing van de website van de organisatie het aantal online aanvragen voor Bijbelstudie enorm is gegroeid. Ik hoop dat die nieuwe Bijbelstudenten ook via internet op zoek gaan naar informatie over JG en tot inzicht komen voordat hun denkwijze teveel beïnvloed is.

Bijbelstudie: bekend raken met de leer. 

Een Bijbelstudie is het middel waardoor een nieuweling vertrouwd wordt gemaakt met de leer van Jehovah’s Getuigen. Ik kreeg destijds studie aan de hand van het boek ‘U kunt voor eeuwig in een paradijs op aarde leven’. (Tegenwoordig gebruiken ze de publicatie ‘Wat leert de Bijbel echt?’.) Eén maal per week kwam een man bij ons thuis, na enige tijd vergezeld door een vrouwelijk lid van de groepering. Omdat ik maar weinig sociale contacten had, vond ik die bezoekjes en belangstelling van hen wel leuk.

De studiemethode werkt als volgt: een paragraaf wordt hardop gelezen, enkele of alle genoemde Bijbelteksten worden opgezocht in de Bijbel (om te tonen dat het daar toch écht staat) en vervolgens stelt degene die de studie leidt de vraag behorend bij de paragraaf (onder aan de bladzijde). Van de Bijbelstudent wordt nu verwacht dat die antwoord geeft op de vraag. Het ‘goede’ antwoord kun je terugvinden in de paragraaf. Wanneer je dat goede antwoord geeft, word je beloond met positieve waardering (uiteraard subtiel) van degeen die je studie geeft. Dit geeft je een goed gevoel en dus ga je je best doen met het geven van het ‘goede’ antwoord. Hierdoor, en doordat je bezig bent met het zoeken naar het ‘juiste’ antwoord in de tekst, sta je er niet bij stil of de tekst zélf eigenlijk wel juist is. Je ziet dan niet dat de inhoud van de gelezen paragraaf uitgaat van een bepaalde veronderstelling die helemaal niet waar hoeft te zijn. Op deze wijze wordt je kritisch denkvermogen al snel op subtiele wijze ondermijnd.  

Laten we eens een voorbeeld nemen. Hoofdstuk 2 uit het boekje ‘Wat leert de bijbel echt?’ gaat over de Bijbel. Na een paar inleidende paragrafen waarin de Bijbel een cadeau van God wordt genoemd, dat ons unieke dingen vertelt over de schepping, de aarde en de eerste man en vrouw, vervolgt paragraaf 5:

Bovendien is de bijbel “door God geïnspireerd”  (2 Timotheus 3:16). Hoe heeft God dat gedaan? De bijbel zelf antwoordt: “Mensen hebben van Godswege gesproken zoals zij door heilige geest werden meegevoerd” (2 Petrus 1:21). Dat is te vergelijken met een zakenman die zijn secretaresse een brief laat schrijven. In die brief staan de gedachten en instructies van de zakenman. Het is dus eigenlijk zijn brief, en niet die van de secretaresse. Zo is het ook met de bijbel: de boodschap is van God, en niet van de mensen die de boodschap hebben opgeschreven. We kunnen daarom zeggen dat de hele bijbel echt “het woord van God” is. – 1 Thessalonicenzen 2:13.

De vraag onderaan deze paragraaf luidt: Op welke manier is de bijbel “door God geïnspireerd”? Het juiste antwoord volgens JG is dan dat mensen door de heilige geest geleid werden en dat God op die manier zijn gedachten heeft laten opschrijven, zoals een zakenman gebruik maakt van een secretaresse. Er wordt niet stilgestaan bij de vraag óf de bijbel wel door God geïnspireerd is, er wordt eenvoudigweg vanuit gegaan dat het zo is. De aangehaalde Bijbelteksten worden gebruikt ter ondersteuning van deze gedachte. Echter, dit is een cirkelredenering. Je kunt niet zeggen dat de Bijbel door God geïnspireerd is, eenvoudig omdat de Bijbel dat zegt. En wie zich een beetje in de Bijbelwetenschap verdiept, of in de geschiedenis van het Jodendom en Christendom, krijgt al snel een heel andere kijk op de Bijbel.

De rest van het hoofdstuk wordt gebruikt om je er van te overtuigen dat de Bijbel historisch en wetenschappelijk nauwkeurig is en profetieën bevat waarvan er vele zijn uitgekomen. Dat klinkt mooi, maar klopt alleen als je uitgaat van de dateringen die JG geven aan Bijbelse geschriften. En daar mag je gerust vraagtekens bij zetten! Want als je er eenmaal van overtuigd bent geraakt dat de Bijbel inderdaad het ‘Woord van God’ is, krijgt iedere Bijbeltekst meer gezag en weten JG je meer te overtuigen van hun leringen. Het hoofdstuk eindigt met : ‘De bijbel is echt een boek van God. Het is een boek dat gelezen, bestudeerd en gewaardeerd moet worden. Laat zien dat u dankbaar bent voor dit geschenk van God door de bijbel te blijven onderzoeken.’ (p.26). Door je Bijbelstudie te koppelen aan ‘dankbaarheid aan God’ wordt gebruik gemaakt van emotionele chantage. Niemand wil ondankbaar zijn toch? En al helemaal niet aan God.

Door je Bijbelstudie met JG ga je langzaamaan anders over dingen denken. Om te beginnen verandert je hele wereldbeeld. Je krijgt een bepaald beeld van God en leert dat God (die nu Jehovah wordt genoemd) een bedoeling heeft met de mensen en de aarde. En daarmee verandert ook je beeld van de toekomst. Er wordt een verklaring gegeven voor de ellende die er is (de zondeval) en er wordt een oplossing gegeven (Gods koninkrijk).

Het punt is dat al die informatie je niet in één keer wordt gegeven. In een Bijbelstudieboekje wordt ieder hoofdstuk rond een thema opgebouwd. De tekst in zo’n boekje is bedoeld om te overtuigen. Er wordt gebruik gemaakt van suggestieve vragen die je meenemen in een bepaalde denkrichting. Bijbelteksten worden aangehaald om uiteenzettingen te ondersteunen en je het idee te geven dat hetgeen je leert daadwerkelijk uit de Bijbel komt. Als je aan het begin van je studie overtuigd bent geraakt dat die Bijbel van God afkomstig is en verder weinig van de Bijbel weet, is de kans groot dat je het vervolgens voor waar aanneemt. Daarbij ging ik uit van de oprechtheid van degenen die mij deze nieuwe dingen leerden. Degene die je Bijbelstudie geeft, is zelf overtuigd van de waarheid van hetgeen hij (of zij) je leert en komt daardoor ook oprecht over.

Tijdens mijn Bijbelstudieperiode waren er wel eens momenten van twijfel. Ik herinner me een keer dat wij Bijbelstudie hadden, en ik er eigenlijk helemaal geen zin in had. Ik ging ook tegen dingen in die het boekje leerde. Degene die mij studie gaf, reageerde met irritatie, weet ik nog. Wat er precies gezegd is, weet ik niet meer, maar het was een moment dat heel goed een breekpunt had kunnen zijn. Wat als ik toen de moed had gehad om te zeggen dat ik wilde stoppen met studeren met hen? Maar de werkelijkheid was dat ik me eigenlijk schuldig voelde omdat ik hem geïrriteerd had. Ik wilde weer aardig gevonden worden. En zo bleef ik doorgaan met die ‘studie’.

Soms ontstaat twijfel doordat je iets tegenkomt in de leer (of de organisatie) wat naar je gevoel niet klopt. Dat kan een ongemakkelijk gevoel geven. In de psychologie noemt men dit cognitieve dissonantie: een als onplezierig ervaren tegenstrijdigheid tussen twee of meerdere opvattingen, of tussen een eigen opvatting en gedrag. 

Volgens de Amerikaanse psycholoog Festinger leidt deze onvrede er toe dat men één of meerdere opvattingen onbewust herziet om ze zo in overeenstemming te brengen. Tijdens mijn Bijbelstudie kwam ik stukjes in de leer tegen die mij niet aanstonden, of me op z’n minst een ongemakkelijk gevoel gaven. Bijvoorbeeld, die berekeningen uit het boek Daniël, over de ‘tijden der heidenen’. Dat leek mij ergens zo vergezocht. Maar omdat het leek te kloppen met de rest van wat mij geleerd werd, nam ik het maar voor lief. Inmiddels was ik al zo ver met die Bijbelstudie, dat ik geloofde dat dit ‘de waarheid’ was en dat ik op deze wijze leerde wat ‘God’ van mij wilde.

Hetzelfde gebeurde later, met de doopvragen. Wat was het nut van die tweede doopvraag? Die waardoor je je verbindt met ‘Gods door de geest geleide organisatie’? Wat heeft dat met ‘je opdragen aan God’ te maken? Maar wederom, ik was al zover gevorderd in het proces om één van Jehovah’s Getuigen te worden, dat ik die vraag maar voor lief nam, en bedacht dat het er allemaal bij hoorde.

Vergaderingbezoek: vertrouwd raken met de groep.

Terwijl je Bijbelstudie krijgt, proberen Jehovah’s Getuigen je bij de groep te betrekken. Daarom word je al snel uitgenodigd om een vergadering (bijeenkomst) te bezoeken. Uiteraard wordt van het begin af aan de groep zo positief mogelijk voorgesteld. Eventuele vooroordelen worden ontzenuwd en verkeerde voorstellingen weggewerkt door de nieuweling te vertellen dat dit kwaadsprekerij is van tegenstanders. Omdat de Bijbelstudent al in het begin van de studie wordt gewaarschuwd voor tegenstand, beschouw je kwalijke informatie over de groepering ook als tegenstand. Als Bijbelstudent en nieuweling krijg je in dit stadium de ‘organisatie op z’n best’ te zien, oftewel het ideaalbeeld dat ze aan de buitenwereld tonen.

Bij mijn eerste bezoek werd ik hartelijk ontvangen door allemaal vriendelijk glimlachende mensen die blij leken met mijn aanwezigheid. Ook bij mijn volgende bezoeken werd ik hartelijk ontvangen. Deze warme belangstelling voor nieuwelingen staat bekend als ‘love-bombing’. Het maakt dat je je als nieuweling snel thuis voelt in de groep. Ik kreeg daardoor het gevoel dat ik welkom was, dat ik geaccepteerd werd en er bij mocht horen. Natuurlijk zijn JG echt blij dat iemand geïnteresseerd is in wat zij zien als de ‘Waarheid’. Vanuit hun overtuiging geloven ze werkelijk dat ze jou redden doordat je één van hen wordt. Wanneer jij bovendien als ‘geïnteresseerde’ die zaal binnenkomt, voelt dat als een beloning voor het vele langs de deuren gaan, wat de meesten echt niet voor hun plezier doen.

Zodra je begint met het bezoeken van vergaderingen, word je meer gevoed met de wachttorenleer. Je krijgt bovendien nieuwe vrienden, die in dit stadium heel aardig lijken. Je gaat meer met ze om, conformeert je aan de groep, en gaat dus meer vergaderingen bezoeken. Na verloop van tijd wordt het een gewoonte, een nieuw patroon in je leven.

Tot slot

Als een familielid of vriend(in) de Bijbel is gaan bestuderen met JG, kan dat best onbegrijpelijk lijken. Hoe komt het dat iemand de je kent ineens anders over dingen gaat denken, geloven? En vervolgens niet meer voor rede vatbaar lijkt? Door mijn schrijven probeer ik wat inzicht te geven in het geleidelijke proces van indoctrinatie en de subtiele manipulatie die er gebruikt wordt in wachttorenlectuur. Bedenk dat degenen die een Bijbelstudie aanvaarden van JG, al vanaf het begin worden gewaarschuwd voor tegenstand. JG weten het zo te brengen dat alle informatie die niet van hen komt, als leugens, kwaadsprekerij en afvalligheid wordt bezien. Daarom is het zo moeilijk om iemand van zijn studie met JG af te laten zien.

Als jij iemand bent die momenteel Bijbelstudie krijgt van JG, en denkt dat ik iets vertel wat niet waar is, probeer dan eens tijdens je studie antwoorden te geven die niet kloppen met wat er in het boekje staat. Geef je eigen mening, wees kritisch en wees je bewust van hoe zij daarop reageren. Wees je ook bewust dat de tekst in een Bijbelstudieboekje (of wachttoren) geschreven is vanuit een bepaald uitgangspunt. Stel dat uitgangspunt eventueel ter discussie. Als je eenmaal een Getuige van Jehovah bent, zul je het met al hun leringen eens moeten zijn. Kritisch zijn mag dan niet meer. Wil je dat?

Bronnen: Genoemde publicaties zijn gratis in te zien of te downloaden via de website van Jehovah’s Getuigen, www.jw.org