Twee-getuigenregel misbruik nader belicht

“Wij veranderen dus nooit ons standpunt over dit onderwerp”, zegt Gary Breaux, lid van het dienstcomité van Jehovah's Getuigen, in de uitzending van JW-Broadcasting november 2017. Het betreffende onderwerp is de twee-getuigenregel.

Deze regel vormt één van de grote problemen in het beleid van Jehovah’s Getuigen rond seksueel misbruik, omdat ze vereist dat er minimaal twee getuigen nodig zijn om een beschuldiging voor waar te houden en een dader te kunnen straffen. De organisatie baseert haar standpunt op twee Bijbelteksten: Deuteronomium 19:15 en Mattheus 18:16.

Het is af en toe verwarrend hoe er bij Jehovah’s Getuigen wordt omgegaan met wetten uit het Oude Testament. Op basis van Kolossenzen 2:14 geloven zij dat de Mozaïsche wet door Jezus’ dood werd afgeschaft. Toch zijn er tal van richtlijnen onder Jehovah’s Getuigen die rechtstreeks terug te voeren zijn op die wet.

In het geval van de twee-getuigenregel is het argument dat deze ook als uitspraak door Jezus is gedaan en derhalve van toepassing is op christenen. Geoffrey Jackson, lid van het Besturend Lichaam, gaf tijdens een hoorzitting door de Royal Commission into Institutional Responses to Child Sexual Abuse in Australië aan dat Jezus in Mattheus een christelijke toepassing geeft aan het vereiste van twee getuigen om iemand te kunnen beschuldigen en bestraffen.

De vraag is echter of de uitspraak van Jezus in Mattheus 18:16 als een update kan worden beschouwd van de wet uit Deuteronomium 19:15 en of die kan worden toegepast op situaties van seksueel misbruik.

De teksten

Niemand mag op basis van één enkele getuigenverklaring worden veroordeeld vanwege een overtreding of zonde die hij heeft begaan. De kwestie moet worden bevestigd door de verklaringen van twee getuigen of door de verklaringen van drie getuigen. – Deuteronomium 19:15

Als hij niet luistert, neem dan één of twee anderen mee, zodat elke kwestie wordt bevestigd door de verklaringen van twee of drie getuigen. – Mattheus 18:16

Zo op het eerste gezicht lijkt het hier om hetzelfde te gaan, namelijk dat alleen op basis van de verklaring van twee of drie getuigen een zaak bevestigd wordt. De vraag is echter in welke context de uitdrukking wordt gebruikt en wat ons dat zegt over de toepasbaarheid in geval van seksueel misbruik.

Twee getuigen als bescherming, maar van wie?

Niemand mag op basis van één enkele getuigenverklaring worden veroordeeld vanwege een overtreding of zonde die hij heeft begaan. De kwestie moet worden bevestigd door de verklaringen van twee getuigen of door de verklaringen van drie getuigen. Als een getuige met kwade bedoelingen tegen iemand getuigt en hem van een overtreding beschuldigt, dan moeten de twee mannen die het geschil hebben voor Jehovah verschijnen en voor de priesters en de rechters die op dat moment dienst doen. De rechters zullen een grondig onderzoek instellen.  Als blijkt dat de man een valse getuige is en dat hij zijn broeder vals beschuldigd heeft, dan moeten jullie met hem hetzelfde doen als hij zijn broeder wilde aandoen. Jullie moeten het kwaad uit jullie midden verwijderen.

 – Deuteronomium 19:15-19

In de context van Deuteronomium 19:15 blijkt dat er (minimaal) twee getuigen nodig zijn om te voorkomen dat iemand je met kwade bedoelingen ergens vals van beschuldigt. Zo’n beschuldiging kon erg nadelig voor je uitvallen, want er waren destijds heel wat overtredingen waarop de doodstraf stond.

Overigens wordt er al eerder in Deuteronomium over het vereiste van een verklaring van twee of drie getuigen gesproken, namelijk in hoofdstuk 17 vers 6. Uit de context daar blijkt dat het gaat om iemand die ervan beschuldigd wordt andere goden te aanbidden. Alleen op de verklaring van twee of drie getuigen mag iemand ter dood worden gebracht.

Als we Deuteronomium 19:15 isoleren van de context en letterlijk lezen, zoals ze in de Nieuwewereldvertaling wordt weergegeven, dan zou je kunnen concluderen dat iemand gerust een overtreding of zonde kan begaan zonder ervoor gestraft of veroordeeld te worden. Zolang er maar geen tweede getuige is, is het jouw woord tegen dat van de ander. Eigenlijk precies wat er gebeurt in het geval van seksueel misbruik. Zo kan die tekst nooit bedoeld zijn, zelfs niet in het oude Israël.

Het vereiste van twee of meer getuigen lijkt er op gericht iemand te beschermen tegen valse beschuldigingen. Het kan er nooit op gericht zijn een dader van seksueel misbruik in bescherming te nemen wanneer daarmee de veiligheid van het slachtoffer en andere kinderen in het geding is.

Onder vier ogen is zonder tweede getuige

En als je broeder een zonde begaat, spreek hem dan onder vier ogen op zijn fout aan.  Als hij naar je luistert, heb je hem gewonnen. Als hij niet luistert, neem dan één of twee anderen mee, zodat elke kwestie wordt bevestigd door de verklaringen van twee of drie getuigen. Als hij niet naar hen luistert, leg het dan voor aan de gemeente. Als hij zelfs naar de gemeente niet luistert, dan moeten jullie hem net zo bezien als een heiden en een belastinginner. – Mattheus 18:15-17

Dus als je ziet dat je broeder een zonde begaat, wijs je hem op zijn fout met het doel hem te helpen. Dat mag je in eerste instantie prima doen zonder tweede getuige. Pas als hij niet luistert, dan neem je één of twee anderen mee zodat elke kwestie wordt bevestigd door de verklaringen van twee of drie getuigen. Welke kwestie wordt hier bevestigd?  Betreft dat de zonde zelf? Of is het de kwestie dat de betreffende broeder luistert?  Aangezien er in eerste instantie geen tweede getuige nodig is om de broeder op zijn zonde te wijzen en de zaak uiteindelijk voorgelegd kan worden aan de hele gemeente, lijkt het eerder betrekking te hebben op het al dan niet luisteren van de betreffende broeder.

In het tekstgedeelte betreft het een volwassen persoon die een ander volwassen persoon – een broeder – onder vier ogen op zijn fout wijst. Je zou kunnen zeggen dat er sprake is van een gelijkwaardige positie. Dit is geenszins het geval in situaties van seksueel misbruik. Integendeel, bij seksueel misbruik heeft de dader macht over het – vaak  nog jonge – slachtoffer. Het gaat dan niet slechts om een broeder die een zonde begaat. Het gaat bovenal om een kind dat beschadigd raakt en recht heeft op bescherming.

Zonde en misdaad

In Mattheus 18 vers 15 wordt gesproken over een zonde, niet over een misdaad. Een groot verschil met het Oude Testament is dat de Mozaïsche wet diende als grondwet voor het volk Israël. In de tijd van het vroege christendom had men te maken met seculiere wetten, zoals die van het Romeinse Rijk.  Daarom zei Jezus ‘betaalt caesar terug wat van caesar, maar God wat van God is’ (met betrekking tot belastingen) en spoorde Paulus in de brief aan de Romeinen aan dat christenen zich onderwierpen aan de (seculiere) autoriteiten, omdat deze volgens hem ‘in dienst van God’ staan (Rom.13:1-5).

Christenen hebben dus te maken met twee autoriteiten: de religieuze en de seculiere. Een zonde is een overtreding van de religieuze wet en strafbaar door God, een misdaad is een overtreding van de seculiere wet en strafbaar door de overheid. Soms is iets zowel een zonde als een misdaad, zoals bijvoorbeeld seksueel misbruik.

De organisatie van Jehovah’s Getuigen erkent dat seksueel misbruik een misdaad is. Toch blijven ze het als een zonde behandelen. Wanneer hun beleid tekortschiet en ze een beschuldiging van seksueel misbruik niet als bewezen zien, laten ze de zaak verder rusten. De dader gaat vrijuit en blijft deel uitmaken van de geloofsgemeenschap. Ook wanneer de dader bekent en berouw toont, blijft hij deel uitmaken van dezelfde gemeenschap als het slachtoffer.

Tijdens de hoorzittingen door de Royal Commission kreeg ik de indruk dat sommige ouderlingen die ondervraagd werden het gevoel hadden dat ze geen kant op konden. Ze hielden zich alleen maar aan de richtlijnen waarvan zij geloofden dat die van God kwamen, maar waren zich bewust van de tekortkomingen daarin. Terwijl de oplossing vrij simpel is: laat misdaad beoordeeld worden door de seculiere autoriteiten.

Jehovah’s Getuigen staan onder de seculiere wet, iets wat ze erkennen op basis van de tekst in Romeinen 13: 1-5. Tegelijkertijd geloven ze dat wanneer die wet in strijd is met de die van God, ze God als regeerder meer moeten gehoorzamen dan mensen (Hand.5:29). Bij seksueel misbruik is er echter geen tegenstrijdigheid. Desnoods zou men intern de zaak als zonde kunnen behandelen, terwijl tegelijkertijd seculiere autoriteiten het als misdaad onderzoeken. Dat biedt in ieder geval de mogelijkheid dat er aan het slachtoffer recht wordt gedaan.

Is de Bijbel heel duidelijk?

“Het gaat om iets wat afvalligen tegen ons inbrengen”, waarschuwt Breaux.”Het is in de media, anderen spreken erover. Dat is ons Bijbelse standpunt dat voor een rechterlijk optreden twee getuigen nodig zijn, als er geen bekentenis is.”

In werkelijkheid is dit problematische standpunt van Jehovah’s Getuigen in de openheid gekomen door onderzoek als dat van de Royal Commission in Australië, of door de vele rechtszaken die er wereldwijd gevoerd worden aangaande seksueel misbruik binnen de organisatie.

Breaux las de tekst in Deuteronomium 19:15 en zei: “Dat is heel duidelijk. Je kunt geen rechterlijk comité vormen op de verklaring van één getuige”. Daarna kwam hij met een vermeende tegenwerping waar de afvalligen volgens hem mee komen, namelijk dat in het Oude Testament ook staat dat overspeligen gestenigd moeten worden, iets wat Jehovah’s Getuigen niet doen. Waarom dan wel vasthouden aan de twee-getuigenregel?

Hij opende opnieuw zijn Bijbel en las Mattheus 18:16, waarna hij verklaarde: “Dus Jezus zegt dat er twee getuigen nodig zijn. Dat betekent niet dat als er één getuige is, het geen gevolgen heeft. Dat zou kunnen, maar het hangt van de situatie af. De Bijbel is heel duidelijk: voor een rechterlijk comité moet er óf een bekentenis zijn óf er zijn twee getuigen. Wij veranderen dus nooit ons standpunt over dit onderwerp.”

Tweemaal zegt Breaux met nadruk dat het ‘heel duidelijk’ is. Dit doet bij mij alarmbellen rinkelen. Vanwaar deze nadruk? Is die Bijbel wel zo ‘heel duidelijk’ aangaande wat Breaux zegt?

Ik vind van niet. We zagen al dat beide teksten die Breaux leest, door hun context verschillen van betekenis en toepassing. Verder lees ik er niets betreffende een rechterlijk comité. In feite zou ik niet weten waar wel in de Bijbel over een rechterlijk comité als dat bij Jehovah’s Getuigen wordt gesproken. Zeker is dat er noch in de genoemde, noch in de omringende teksten over gesproken wordt.

Breaux spreekt met geen woord over seksueel misbruik. Door de suggestie te wekken dat afvalligen verantwoordelijk zijn voor nieuwsberichten die met de twee-getuigenregel te maken hebben, wil de organisatie de eigen gelovigen ervan weerhouden geloof te hechten aan die verhalen of zich er verder in te verdiepen. Want het gaat in de media niet slechts om de twee-getuigenregel, maar om het grotere verhaal over hoe de organisatie met seksueel misbruik omgaat. Een werkelijkheid die ze liever verborgen houden.

Tot slot

Aan het begin van Mattheus hoofdstuk 18 vragen de discipelen aan Jezus: ‘Wie is eigenlijk de grootste in het Koninkrijk van de hemel?’ Jezus neemt dan een kind bij zich en zegt dat als je niet verandert en wordt als dat kind, dan zul je het Koninkrijk van de hemel niet binnengaan. Wie zich net zo nederig opstelt als dat kind, zal de grootste zijn in het Koninkrijk. Maar hij waarschuwt dat wie een van die kleinen die in hem geloven laat struikelen, beter met een molensteen om zijn nek in zee kan worden gegooid.

Moet deze tekst, die voor de twee-getuigentekst van vers 16 staat, de leiding van Jehovah’s Getuigen er niet van doordringen hoe waardevol kinderen in Gods ogen zijn? Dat deze kinderen in alle opzichten beschermd moeten worden tegen seksueel misbruik?

De organisatie hoeft de twee-getuigenregel niet af te schaffen. Ze hoeven alleen maar het besluit te nemen om die regel niet van toepassing te laten zijn bij beschuldigingen van seksueel misbruik en deze door te verwijzen naar seculiere autoriteiten, naar deskundigen die weten hoe ze dergelijke zaken moeten onderzoeken. Nederig erkennen dat het eigen beleid hierin tekortschiet is nu op z’n plaats. Want alleen wie zich nederig opstelt als een kind, zegt Jezus, zal de grootste zijn in het Koninkrijk.

(Noot: Ik heb een historisch-kritische benadering van de Bijbel achterwege gelaten en ben uitgegaan van een letterlijk lezen van teksten als deel van ‘God Woord’, zoals dat bij Jehovah’s Getuigen gebruikelijk is.)

Bronnen:

-          Nieuwewereldvertaling (2017), zoals te vinden op: https://wol.jw.org/nl/wol/binav/r18/lp-o

-          JW-broadcasting, uitzending november 2017: https://tv.jw.org/#nl/mediaitems/WebHomeSlider/pub-jwb_201711_1_VIDEO